De afgelopen jaren hebben we een aantal zeer warme zomers meegemaakt. Daarom neemt het aantal mensen dat een airco aanschaft sterk toe. Maar wist je dat je met een warmtepomp óók kunt koelen? Om met een warmtepomp te koelen moet je woning wel aan een aantal voorwaarden voldoen. Bovendien verschilt de manier waarop gekoeld wordt per type warmtepomp. We onderscheiden actieve en passieve koeling. Het verschil tussen beide vormen van koeling is groot als we kijken naar de energiekosten voor het koelen. Hieronder leggen we het uit.
Koelen kan met lucht, maar ook met water
Laten we beginnen met het meest herkenbare voorbeeld. Een airco koelt een ruimte met koude lucht die wordt aangevoerd door een buitenunit die ergens buiten de woning is geplaatst, bijvoorbeeld op het garagedak. Als die airco óók kan verwarmen spreken we van een lucht-luchtwarmtepomp. Het grote nadeel van een lucht-luchtwarmtepomp is dat slechts een deel van de woning kan worden verwarmd of gekoeld. In de regel wordt daarom voor het verwarmen van een hele woning aangesloten op de centrale verwarming (cv-installatie) van een woning. De cv-installatie verwarmt de woning niet met lucht, maar met water.
Maar ook met water kun je koelen. In dat geval stroomt er in de zomer geen warm, maar koud water door de vloerverwarming of convectoren. Het voordeel daarvan is dat niet één ruimte, maar de hele woning kan worden gekoeld. Het nadeel is dat deze wijze van koelen voorwaarden stelt aan de woning en de cv-installatie.
Koelen met een warmtepomp kan alleen met vloerverwarming of ventilatieconvectoren
Koelen met water stelt eisen aan het zogeheten afgiftesysteem (lees: vloerverwarming of radiatoren) in de woning. Met conventionele radiatoren is een woning niet te koelen. De radiatoren kunnen de koelte onvoldoende afgeven aan de ruimte; ze hebben onvoldoende afgiftevermogen. Heeft de woning echter vloerverwarming of ventilatieconvectoren, dan is koelen met warmtepomp in veel gevallen mogelijk.
Koelen met een warmtepomp gebeurt in de regel met water dat ongeveer 18 graden is. Als je water van 18 graden door de vloerverwarming laat lopen, dan kan een binnentemperatuur worden gehaald die 5 tot 7 graden lager is dan de buitentemperatuur. Dus is het buiten 28 graden, dan kan de binnentemperatuur op circa 21 graden worden gehouden. Nog verder koelen met nóg kouder water is echter niet mogelijk. Dat heeft bij vloerverwarming vooral te maken met het risico op condensatie ofwel het ‘koude bierflesjes-effect’. Als de temperatuur van het water nog lager is, ontstaan waterdruppels op de vloer, waardoor je vocht krijgt op plaatsen waar je dat niet wilt. Een laatste factor om rekening mee te houden is de vloerafwerking: een houten vloer heeft een isolerende werking, waardoor de koelte minder goed kan worden afgegeven dan bij een tegelvloer. Voor een optimaal effect gaat de voorkeur dus uit naar tegels.
Heb je geen vloerverwarming, maar wil je wel graag koelen met een warmtepomp, dan zijn ventilatieconvectoren mogelijk interessant. Ze lijken uiterlijk in veel gevallen op radiatoren, maar dit type convectoren heeft meer vermogen om de ruimte te verwarmen of te koelen, doordat actief lucht door het apparaat wordt gecirculeerd. Bij ventilatieconvectoren kan bovendien wèl met lagere watertemperaturen worden gewerkt, omdat deze convectoren een ingebouwde oplossing hebben voor het condensatie-effect.
Passief koelen of actief koelen?
Dus als je woning is uitgerust met vloerververwarming of ventilatieconvectoren zou je in principe kunnen koelen met koud water, gemaakt door een warmtepomp. De kosten die daarmee samenhangen verschillen echter sterk per type. Met name bodemwarmtepompen onderscheiden zich van de andere technieken. Met een bodemwarmtepomp kun je namelijk passief koelen. Lucht-waterwarmtepompen maken gebruik van zogeheten actieve koeling. Passieve koeling is bijna gratis, actieve koeling vraagt veel (meer) stroom.
Bij een bodemwarmtepomp levert de bodembron in de zomer passieve koeling van de woning. In de winter is de woning namelijk opgewarmd door de bodembron, maar dit heeft er tegelijkertijd voor gezorgd dat de bodem rond de bron sterk is afgekoeld. Om te voorkomen dat de bodembron op termijn zou bevriezen, is het in de zomer nodig om de bodembron weer op te warmen. In de zomer wordt het proces daarom omgedraaid, waarbij (bijna) gratis koelte omhoog kan worden gehaald uit de bodembron. Door deze koelte uit de bodembron door de vloerverwarming te laten lopen, wordt in de zomer de bodembron weer opgewarmd en de woning gekoeld. De kosten voor passieve koeling zijn laag, omdat alleen water hoeft te circuleren en niet actief hoeft te worden afgekoeld.
Dat is wezenlijk anders bij een lucht-waterwarmtepomp. Daar is geen bodembron met een lage temperatuur aanwezig, die bijna zonder hulpenergie kan worden gebruikt om de woning te koelen. Een lucht-waterwarmtepomp moet actief de warme lucht afkoelen, zoals een airco dat doet. Dat actieve koelen kost veel meer stroom. In de zomer keert een lucht-waterwarmtepomp feitelijk zijn werking om, waarbij warmte uit de woning wordt afgevoerd naar buiten. Actieve koeling is overigens niet beperkt tot all-electric warmtepompen; dit kan ook met een hybride warmtepomp.
Binnen de lucht-waterwarmtepompen neemt de ventilatiewarmtepomp nog een aparte positie in. Een ventilatiewarmtepomp kan namelijk niet koelen, actief noch passief. Wel kan een ventilatiewarmtepomp extra ventileren in de nachten. Wanneer de sensoren van de warmtepomp detecteren dat het buiten koeler is dan binnen, dan wordt extra geventileerd, waardoor extra koude lucht de woning wordt ingezogen.
